Z
punktu widzenia ikonograficznego omawiana statua jest określana jako
Tron Łaski. Pod tym pojęciem rozumie się w sztuce takie przedstawienie, w
którym Bóg Ojciec, trzyma w dłoniach swego Syna ukrzyżowanego. Duch
Święty jest ukazywany w postaci gołębicy umieszczanej najczęściej nad
krucyfiksem. Termin "Tron Łaski" wprowadził Franz Xaver Kraus, używając
niemieckiego słowa "Gnadestuhl", co zostało przetłumaczone na angielski
jako "Throne of Mercy" (Później używano "Throne of Grace") . Takie
przedstawienie ikonograficzne Trójcy Przenajświętsze jako Tronu Łaski ma
głębokie korzenie biblijne. Tekst o znaczeniu źródłowym pochodzi z
Listu do Hebrajczyków 4, 16: "Przybliżmy się więc z ufnością do tronu
łaski, abyśmy otrzymali miłosierdzie i znaleźli łaskę dla [uzyskania]
pomocy w stosownej chwili" W tekście łacinskim wystepuje tu termin
"thronus gratiae" . Zanim jednak doszło do ukazywania Trójcy
Przenajświętszej w sztuce sakralnej minęło prawie 1000 lat. Z pierwszych
wieków chrześcijaństwa nie mamy żadnego wizerunku tego fundamentalnego
dogmatu wiary. Później zaś na wyrażenie rzeczywistość trzech Osób
Boskich posługiwano się symbolami (trójkąt równoboczny, koło itd.)
Dopiero w X w zaczęto przedstawiać Trójcę Świętą jako trzy identyczne
osoby lub trzy sylwetki głów . W kształtowaniu się Tronu Łaski znaczną
rolę odegrała chrystologia łacińska, która w XI i XII w. pogłębiła
rozważania nad życiem człowieka dźwigającego krzyż tak jak Chrystus.
Stąd w XII w. Jest bardzo żywa tradycja adoracji cierpień Chrystusa.
Kościół wprowadził do swych przedstawień Trójcy Świętej sposób
ukazywania Syna Bożego przybitego do krzyża . Przyjmuje się, że pierwsze
przedstawienie Tronu Łaski znajduje się w Mszale kościoła Montaure
(diecezja Evreux k/Paryża). Jest to ilustracja tekstu rozpoczynającego
kanon mszalny: Te igitur... (Ojcze nieskończenie dobry...). Litera "T"
stanowi krzyż Chrystusa, który podtrzymuje Bóg Ojciec . Takie ukazanie
Trójjednego Boga używane w tym mszale i innych służyło zobrazowaniu
sensu Modlitwy Eucharystycznej ukazującej miłość Boga Ojca zbawiającego
świat przez krzyż Syna w Duchu Świętym . Około 1200 r. Powstało podobne
przedstawienie Trójcy Świętej, gdzie Bóg Ojciec trzyma już nie poziomą
belkę krucyfiksu, ale rozpostarte ręce Chrystusa zdjętego z krzyża. Jest
to forma pośrednia między wczesnym Tronem Łaski a tzw. Pietas Domini,
gdzie Bóg ukazuje ciało swego syna po zdjęciu z krzyża, a nad nimi Duch
Święty w postaci gołębicy . Wspomniane wyobrażenia Trójcy Świętej
wyrażają tę samą prawdę; Bóg objawia publicznie, że w Chrystusie
pojednał świat ze sobą, zbawił ludzi .
Najbardziej znane przedstawienia Tronu Łaski w Europie zawiera m. in.:
- Mszał z Montaure, (Biblioteka Miejska, Rouen) ,
- Biblia księcia Berry z Francji, XIV w. ( karta iluminowanego rękopisu w Muzeum Brytyjskim w Londynie) ,
- miniatura z godzinek, Michelino da Besozzo, 1400 r.,
- obraz Trójcy Przenajświętszej w glorii aniołów, Łukasz Cranoch, przełom XV i XVI w.,
- obraz Trójcy Świętej w kościele Santa Maria Novella we Florencji, wyk. Massaccio, 1427 r.,
- miniatura z księgi bractwa św. Sebastiana, 1503 r.,
- portal kościoła św. Anny w Annabergu, 1512 ,
- obraz Wszystkich Świętych Albrechta Durera z Tronem Łaski pośrodku (Wiedeń)
W Polsce Tron Łaski prezentuje m. in.::
- tympanon portalu kościoła Świętego Krzyża we Wrocławiu, po 1300 r.
- obraz temperowy na desce, ze Świerzawy, ok. 1360 r. (Muzeum Diecezjalne we Wrocławiu) ,
- Madonna Szafkowa z Pomorza znajdująca się w Muzeum Cluny w Paryżu, 2
poł. XIV w. Po otwarciu figury znajduje się rzeźba Tronu Łaski ,
- Madonna Szafkowa z Klonówki (ostatnia ćwierć XIV w.) i z Lubiszewa (1
cwierć XV w.) znajdujące się w Muzeum diecezjalnym w Pelplinie ;
- Madonna Szafkowa w Sejnach , 1 poł. XV w., Wizerunek koronowany przez
kard. Stefana Wyszyńskiego w 1975 r. z udziałem kard. Karola Wojtyły,
- rzeźba Tronu Łaski w katedrze krakowskiej z 1467 r.,
- figura Trójcy Przenajświętszej w Sierpcu, pocz. XVI w. ,
- Obraz olejny z Dębna, pow. Brzesko, 1520 r., (Muzeum Narodowe w Krakowie) ,
- Obraz malowany na desce z Drohiczyna, 1 poł. XVII w. (zakrystia katedry) ,
Cudowna Statua Trójcy Przenajświętszej z Prostyni pochodzi właśnie z
tego kręgu ikonograficznego. Na to, że jest gotycką rzeźbą wskazują
następujące cechy: rysunek szat zbliżony do tzw. stylu łamanego ale już
przekształconego i uproszczonego przez łyżkowate cięcia szaty, typ
gotycki przedstawienia frontalnego, wydrążona rzeźba odwrocia, wykonanie
figury Boga Ojca z jednego kloca klinowanego . Przedstawienie Trójcy
Świętej jako Tronu Łaski jest charakterystyczne dla gotyku .
www.parafiaprostyn.pl
Bóg Ojciec
Z
rozwojem studiów nad Starym Testamentem zaczęto przedstawiać Boga Ojca
przeważnie na tronie. Ukazywano Go hieratycznie, z pietyzmem i powagą
jako osobę starszą, doświadczoną, lecz bez ujemnych dla wieku starczego
właściwości. Często w ikonografii Trójcy Świętej Syn siedzi po prawicy
Ojca (sedet ad dextram Patris) a nad Nimi Duch Święty. W omawianej
statui Ojciec ukazuje Syna frontalnie. Ten schemat przedstawienia
zaczerpnięto ze sztuki bizantyjskiej przedstawiającej Matkę Bożą na
tronie z Dzieciątkiem Jezus na kolanach przed sobą, pokazującą wiernym
swego Syna . W przypadku Tronu Łaski ukazany jest majestat Boga co
podkreśla zajęcie miejsca na tronie, bogate szaty i korona w formie
tiary. Bóg jest przedstawiony jako Monarcha świata. Ma to swe korzenie w
księdze proroka Izajasza, który pisze: "Ujrzałem Pana siedzącego na
tronie, a tren jego szat wypełniał świątynię" (Iz 6, 1), aniołowie zaś
śpiewali Bogu : "Święty, Święty, Święty...". Stąd też przy tronie łaski
pojawiają się czasem napisy: "Sanctus, Sanctus, Sanctus..." . Ten sposób
ukazania Boga Ojca określany jest mianem: "Maiestas Patris" .
Syn Boży
Pierwotnie
krzyż Zbawiciela był w formie litery "T", nawiązując tym samym do swego
pierwowzoru z kanonu mszalnego "Te igitur clementissimae Pater..."
(Współczesne tłumaczenie: " Ojcze nieskończenie dobry...").
Przedstawienie Chrystusa ukrzyżowanego, którego krucyfiks podtrzymuje
Ojciec Niebieski ma swe źródło w Piśmie Świętym, które było wnikliwie
studiowane w średniowieczu, ze zwróceniem uwagi na aspekty trynitarne . W
ikonografii Tronu Łaski opisującej przedstawienie Jezusa Chrystusa
nawiązuje się do Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian 3, 25: "Jego to
ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego krwi". W
oryginale tego fragmentu występuje greckie słowo "hilasterion"
oznaczające miejsce, obecności Boga wśród swego ludu, które każdego roku
arcykapłan skrapiał krwią zwierzęcia ofiarnego w Dniu Pojednania (Wj
25, 22; Kpł 16, 2; Hbr 9, 5; Por KKK433). Gdy św. Paweł mówił o Jezusie,
że jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę oznacza
to, że w Jego człowieczeństwie "Bóg pojednał ze sobą świat" (2 Kor 5,
19). Jedynie Mesjasz mógł zgładzić grzech (Ps 51, 12) a nie dano ludziom
pod niebem żadnego innego imienia, w którym moglibyśmy być zbawieni (Dz
4, 12) . W prostyńskim Tronie Łaski ukazującym te tajemnice widzimy jak
Bóg Ojciec nie tylko podtrzymuje swego Syna ale dotyka od dołu także
Jego ran w dłoniach, a krew z nich spływa w ręce Ojca. To wskazuje na
fakt, że zbawienie dokonuje się przez Jezusa Chrystusa mocą Jego krwi bo
"bez wylania krwi nie ma odpuszczenia grzechów" (Hbr 9, 22). Krzyż jest
znakiem i narzędziem zbawienia, czego figurą był miedziany wąż na
pustyni za czasów Mojżesza. Gdy plaga jadowitych zwierząt dziesiątkowała
Izraelitów na pustyni, kto zwrócił swój wzrok na miedzianego węża
zostawał uzdrowiony (Lb 21, 6 - 9; J 3, 14) . Podobnie w Tronie Łaski
Bóg Ojciec ukazuje Jezusa Chrystusa ukrzyżowanego - Zbawiciela. Z
takiego przedstawienia relacji między Osobami Trójcy Świętej wynika, że w
dziele zbawienia główna inicjatywa należy do Boga Ojca, który z miłości
zbawia ludzi przez Syna. Odkupienie uzyskane ofiarą krzyżową Chrystusa
jest wyłącznym darem Boga . Znakiem życia wiecznego w niebie wysłużonego
przez Jezusa, jest rana na Jego prawym boku . Wyżej opisane
przedstawienie Syna Bożego określa się tytułem: "Passio Christi" .
Duch Święty
W
ikonografii takie ukazanie Trzeciej Osoby Boskiej nawiązuje do chrztu
Chrystusa w Jordanie, kiedy to objawiła się cała Trójca Święta: " A gdy
Jezus został ochrzczony, natychmiast wyszedł z wody. A oto otworzyły się
Mu niebiosa i ujrzał Ducha Bożego zstępującego jak gołębicę i
przychodzącego na Niego. A głos z nieba mówił to jest mój Syn umiłowany,
w którym mam upodobanie" (Mt 3, 16 - 17). Chociaż w ikonografii
Trzeciej Osoby Boskiej były różne przedstawienia to najczęściej
występuje postać gołębicy . Promienie wokół głowy gołębicy symbolizują
owoce darów Ducha Świętego: "miłość, radość, pokój, cierpliwość,
uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie" (Gal 5, 22 - 23).
Gołębica jest ukazana w locie, z rozpostartymi skrzydłami wzbija się ku
górze. Ten obraz nawiązuje do pierwszej karty Pisma Świętego, gdzie
czytamy, że Duch Boży unosił się nad wodami, dosłownie "trzepotał
skrzydłami"(Rdz 1, 2) Tak więc Duch Święty, który od Ojca i Syna
pochodzi, prowadzi Lud Boży do Domu Ojca od chwili stworzenia. Czyni to
przez miłość, która "rozlana jest w sercach naszych przed Ducha" (Rz
5,5).
Podsumowanie
Tron Łaski ukazuje biblijny obraz Trójcy Przenajświętszej w myśl słów:
"Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby
każdy kto w Niego wierzy, nie zginął ale miał życie wieczne" (J 3, 16).
Taka interpretacja wynika również z treści kanonu mszalnego "Te igitur"
(Ojcze nieskończenie dobry) do którego zobrazowania on posłużył.
